I. Khái niệm sinh trưởng, phát triển và mối quan hệ giữa sinh trưởng, phát triển ở sinh vật

– Khái niệm sinh trưởng: Sinh trưởng ở sinh vật là quá trình tăng về kích thước, khối lượng của cơ thể do tăng số lượng và kích thước của tế bào (Ở sinh vật đơn bào chỉ tăng kích thước tế bào), làm cơ thể lớn lên.

Ví dụ: Sự tăng chiều cao và đường kính thân cây.

– Khái niệm phát triển: Phát triển ở sinh vật là quá trình biến đổi tạo nên các tế bào, mô, cơ quan và hình thành chức năng mới ở các giai đoạn.

Ví dụ: Sự ra rễ, ra lá, nảy chồi, ra hoa, kết trái ở thực vật.

Sinh trưởng và phát triển ở thực vật

– Sinh trưởng và phát triển có liên quan mật thiết với nhau, nối tiếp, xen kẽ nhau. Sinh trưởng là cơ sở cho phát triển. Phát triển làm thay đổi và thúc đẩy sinh trưởng.

Ví dụ: Hạt nảy mầm lớn lên thành cây mầm, cây mầm lớn lên thành cây con, cây con đạt được mức độ sinh trưởng nhất định thì ra nụ, nụ lớn lên thành hoa, hình thành hạt và quả.

Huệ nở hoa

– Tốc độ sinh trưởng diễn ra không đồng đều ở các giai đoạn khác nhau.

Ví dụ: Ở người, sinh trưởng diễn ra nhanh nhất ở giai đoạn thai nhi 4 tháng tuổi và giai đoạn dậy thì.

Sự phát triển của thai nhi theo tuần

II. Các nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển ở sinh vật

1. Ảnh hưởng của chất dinh dưỡng

– Cơ thể thiếu hoặc thừa chất dinh dưỡng sẽ ảnh hưởng đến tốc độ sinh trưởng và phát triển của sinh vật qua các giai đoạn.

Ví dụ: Chăn nuôi gia súc, gia cầm với thức ăn thiếu protein thì vật nuôi chậm lớn và gầy yếu; cây lúa nếu thiếu đạm thì sinh trưởng chậm, còn thừa đạm thì có thể sinh trưởng nhanh nhưng phát triển chậm.

Cây lúa đủ đạm và cây lúa thiếu đạm

2. Ảnh hưởng của nước

– Nước cần cho các sinh vật sinh trưởng và phát triển.

– Thiếu nước, các loại sinh vật sinh trưởng và phát triển chậm hoặc bị chết. Nước tác động khác nhau lên các giai đoạn sinh trưởng và phát triển của thực vật như nảy mầm, lớn lên, ra hoa, tạo quả,…

Ví dụ: Lúa giai đoạn mạ cần nhiều nước, giai đoạn lúa chín cần ít nước.

Lúa phát triển chậm, hư hại do thiếu nước

3. Ảnh hưởng của nhiệt độ

– Mỗi loài sinh vật sinh trưởng và phát triển tốt trong điều kiện nhiệt độ môi trường thích hợp. Nhiệt độ quá cao hoặc quá thấp có thể làm chậm quá trình sinh trưởng và phát triển của sinh vật hoặc làm chết sinh vật.

– Ở thực vật, nhiệt độ ảnh hưởng đến sự nảy mầm của hạt, sự lớn lên của cây, ra hoa, …

Ví dụ: Các loại rau bắp cải, su hào, củ cải phát triển tốt ở 13 – 15 oC. Ở động vật, nhiệt độ ảnh hưởng đến chu kì sống, tỷ lệ nở của trứng, tỷ lệ giới tính.

– Hiện tượng sinh vật “nghỉ sinh trưởng” do tác động của nhân tố nhiệt độ như động vật ngủ đông và cây rụng lá vào mùa đông.

Động vật ngủ đông

!Em có biết

Rụng lá hàng loạt ở một số loài cây là một hình thức giảm sự thoát hơi nước, giúp cây không bị khô héo trong mùa có khí hậu khắc nghiệt. Vào mùa thu, lá cây chuyển sang màu vàng rồi màu đỏ là do sự phân giải của sắc tố diệp lục làm cho các sắc tố vàng và vàng cam có sẵn trong lá trở nên dễ thấy hơn. Sau đó các sắc tố đỏ được hình thành thêm làm lá có màu đỏ.

Sự rụng lá

4. Ảnh hưởng của ánh sáng

– Ở thực vật, ánh sáng ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển.

Ví dụ: Một số loài cây ra hoa trong điều kiện có thời gian chiếu sáng dài ở cuối mùa xuân và mùa hè như cà rốt, hành, rau diếp, củ cải đường; Một số loài cây khác chỉ ra hoa trong điều kiện có thời gian chiếu sáng ngắn vào cuối mùa thu, đầu mùa đông như cây thuốc lá, đậu tương, bông, dưa chuột.

– Ở động vật, ánh sáng ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển.

Ví dụ: Vào mùa đông, thời gian chiếu sáng ít, các loài sâu ăn lá ngừng sinh sản. Mùa xuân và mùa hè có thời gian chiếu sáng dài là thời gian sinh sản của nhiều loài chim.

– Tất cả các nhân tố đều tác động vào quá trình sinh trưởng và phát triển của sinh vật. Do đó, sinh trưởng và phát triển là kết quả tổng hợp sự tác động của các nhân tố.

1. Sinh trưởng ở sinh vật là quá trình tăng về kích thước, khối lượng của cơ thể do tăng số lượng và kích thước của tế bào (ở sinh vật đơn bào chỉ tăng kích thước tế bào), làm cơ thể lớn lên.

2. Phát triển ở sinh vật là quá trình biến đổi tao nên các tế bào, mô, cơ quan và hình thành chức năng mới ở các giai đoạn.

3. Sinh trưởng và phát triển có liên quan mật thiết với nhau, liên tiếp, xen kẽ nhau và chịu ảnh hưởng của môi trường sống. Sinh trưởng là cơ sở cho phát triển. Phát triển làm thay đổi và thúc đẩy sinh trưởng.

4. Sự sinh trưởng và phát triển của sinh vật chịu ảnh hưởng của nhiều nhân tố như đặc điểm của loài, nhiệt độ, ánh sáng, nước, dinh dưỡng,… Các nhân tố này có tác động tổng hợp lên sự sinh trưởng và phát triển của sinh vật.